Uşaqlarda zehni inkisaf
Ailə olaraq çox güclü genlərə sahib ola bilərsiniz və uşağınızın zəka inkişafının buna paralel olacağını düşünə bilərsiniz. Amma onun hələ də sizin dəstəyinizə daha çox ehtiyacı var. Elmi araşdırmalar göstərir ki, uşaqların intellekti təkcə genetik faktorlara görə inkişaf etmir; valideynlərin bütün davranış və rəftarlarının bu prosesdə çox ciddi rol oynadığını göstərir.
İntellekt hər bir fərddə mövcud olan və onun valideynlərindən aldığı potensialın (ətraf mühit faktorları, qidalanma və yaxşı xarici stimullar) formalaşması ilə artan beyin fəaliyyətidir. Genetik quruluş zəka səviyyəsində təsirli olsa da, mövcud potensialı ortaya qoya bilməmək və ya zəkanı kütləşdirən davranış və davranışlar uşaqların zəka səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər. Uşaqlarda ilk 2-3 yaşdan çox yaxşı istifadə beyin və zəkanın inkişafına böyük müsbət təsir göstərir. Sonrakı illərdə beyin və zəkanın inkişafını yaxşılaşdırmaq üçün edilən səylər çox təsirli olmaya bilər. Hər yeni doğulmuş körpədə öyrənmə prosesi doğulan kimi başlayır. Bu andan etibarən körpələr üçün hər hansı bir müsbət stimul, xüsusilə də zəkanın inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Anadolu Tibb Mərkəzi Uşaq Sağlamlığı və Xəstəlikləri Mütəxəssisi Dr.
1 – Doğuşdan əvvəl tədbir alın
Təbii ki, ananın hamiləlik dövründə qidalanması körpənin fiziki və ruhi sağlamlığı üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Ancaq qidalanma vərdişləri təkcə ananın hamiləliyi dövründə deyil, hamiləlikdən əvvəl də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ananın balanslı və adekvat qidalanması, lazımi vitaminləri qəbul etməsi körpənin beyin və mərkəzi sinir sisteminin inkişafında çox təsirlidir. Xüsusilə, müəyyən vitaminlərin çatışmazlığı beyin sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.
Bunların başında fol turşusu çatışmazlığında sinir borusu defekti deyilən bəzi beyin struktur pozğunluqları meydana gələ bilər. Bu, zəkaya birbaşa mənfi təsir göstərən bir vəziyyətdir. Mənfi zəkanın yaranmasının qarşısını almaq üçün hamiləlikdən əvvəl qəbul edilən zərərli qida və içkilərdən uzaq durmaq faydalıdır. Siqaret çəkmək vərdişi varsa, hamiləlikdən ən azı 3-6 ay əvvəl dayandırılmalıdır.
2 – Sağlam bir hamiləlik prosesi keçirin
Sağlam qidalanma vərdişi ilə yanaşı, hamiləlik dövründə idman etmək körpəyə qan axını artıracağı üçün zəkanın inkişafında da təsirli olacaq. Bundan əlavə, hamiləlik dövründə mütəmadi olaraq müayinələr uşağın zəkasına birbaşa təsir edə biləcək mümkün problemlərin aşkarlanması və lazımi müdaxilələr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
3 – Sağlam beyin üçün bədəni güclü tutun
Uşaqda intellektin üzə çıxarılması birbaşa beynin inkişafı ilə, beynin inkişafı isə digər bədən sistemlərinin sağlamlığı ilə birbaşa bağlıdır. Bu mənada uşağın ətraf mühit şəraiti, tez-tez infeksiyaya yoluxması, düzgün qidalanmaması uşağın fiziki sağlamlığına mənfi təsir etməklə yanaşı, beyin sağlamlığına da mənfi təsir göstərir.
4 – “Bu genetikada var” deməyin
“Yüksək intellektə malik valideynlərdən doğulan körpə yüksək intellektə sahib olar” klassik nəzəriyyədən bəhs edilsə də, zəkanın gizli bir inci olduğunu unutmaq olmaz. Yəni uşağın intellekt potensialını üzə çıxarmaq üçün ona doğulduqdan sonra müsbət dəstək vermək lazımdır. Təkcə genetika kifayət deyil. Bununla əlaqədar bir araşdırmada; əkizlərdən biri valideynlərin yanında, uyğun ekoloji şəraitdə böyüdükdə; digəri isə başqa valideyn tərəfindən uyğun olmayan ekoloji şəraitdə böyüdülüb. Müəyyən edilib ki, hər ikisi eyni genetik potensiala malik olsalar da, intellekt səviyyələri eyni deyil.
5 – Təbii şəkildə qidalandırın
Təbii qidalanmadan uzaqlaşdıqca uşaqların intellektinə də mənfi təsir göstərir. Hazır qidalarda istifadə edilən bəzi yağlar və əlavələr beyin sağlamlığı ilə yanaşı bədən sağlamlığına da mənfi təsir göstərə bilər. Bu mənada uşağı təbii qidalandırmaq son dərəcə vacibdir. Bədənə alınması lazım olan qidalar arasında balıq və balıq yağı ön plana çıxır. Bununla belə, balıq yağının yalnız balıqda olduğu barədə yanlış təsəvvürü düzəltmək faydalıdır; Əslində omeqa 3, omeqa 6 və digər yağ turşuları hər cür təbii qidalarda, xüsusilə qoz, qoz, yumurta, zeytun və zeytun yağında da var.
Yaşıl yarpaqlar omeqa 3 və omeqa 6 ilə zəngin olsa da, bu baxımdan balıqları əvəz edə bilməz. Xüsusilə müntəzəm olaraq balıq istehlakı beyin və zəkanın inkişafında ciddi təsir göstərir.
6 – Qida seçərkən həkiminizlə məsləhətləşin
Qida istehsal edən şirkətlər beynin inkişafını dəstəkləyən müxtəlif yağ turşuları, alınması lazım olan nukleotidlər adlanan maddələr və zülal kimi müəyyən məhsullarla qidanı dəstəkləyir. Lakin sənaye müəssisələrində istehsal olunan qidaların istehlakı bu şəkildə artdığı halda, məhsulların tərkibindəki bəzi əlavələr uşaqda allergik reaksiyalara səbəb ola bilər ki, bu da uşağın inkişaf və böyüməsinə mənfi təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən formula seçərkən pediatrla məsləhətləşmək faydalıdır.
7 – Oyuncaq seçimini uşağınızın öhdəsinə buraxın
Ailələr xüsusilə uşaqlarının intellektinin inkişafı üçün uyğun olan oyuncaqlar və oyunlara maraq göstərirlər. Ancaq körpə özünü tanımağa başlayan kimi əvvəlcə ətrafındakı əşyalara maraq göstərir. Buna görə də çox cəlbedici olan rəngli oyuncaqlara o qədər də maraq göstərmir. Əvvəlcə mətbəxi, çekmeceyi, içindəki materialları, qazan, çömçə və qaşıq kimi ev əşyalarını araşdırmaq istəyir. Bu mənada uşağın çaydanı götürüb onun iki hissəsini üst-üstə qoyması əslində zehni bir məşqdir. Bunu edən uşaq artıq öz zehni məşqini edir.
8 – Uşağınızı zəkasını kütləşdirən əşyalardan uzaq tutun
Zəka artırmaqdansa, zəkanı kütləşdirən vəziyyətlərdən uzaq durmalıdır. Yüksək zəkanın məhsulu olan texnoloji cihazlar zəkanın atrofiyasına səbəb olan ən mühüm səbəblərdəndir. Planşet, telefon, televizor və kompüter oyunları buna misaldır. Uşaqlar təbiəti, heyvanları və tərəvəzləri təbiətdən təkbətək öyrənməlidirlər. Planşetdən aslan göstərmək əslində tərbiyəvi davranış deyil. Eyni şəkildə, uşağın zəkasını artırmaq üçün planşetdə oyun oynamaq da zəkasını kütləşdirir.
9 – Hər şeydən əvvəl sevginizi göstərin
Uşaqda potensial zəkanın həm üzə çıxarılması, həm də inkişaf etdirilməsi üçün olmazsa olmazlardan biri də sevgidir.Körpənin ilk doğuşda ata-anadan aldığı məhəbbət və sonradan yaxın ətrafının verdiyi məhəbbət duyğunun inkişafını təmin edir. Uşaqda sevgi. Müsbət inkişafın göstəricisi olan bu vəziyyət intellekti birbaşa təkmilləşdirən parametrlərdən biridir. Sevgisiz mühitlərdə böyüyən fərdlərdə potensial olsa belə, o zəkanın ortaya çıxması gec ola bilər.
10 – Üçüncü gözləri nəzərdən keçirin
Uşağın motivasiya və qabiliyyətlərinin dəstəklənməsi də intellektin inkişafı baxımından mühüm məsələdir. Uşaq həqiqətən istedadlı və ya ağıllı ola bilər. Xüsusilə girdiyi mühitlərdə bu qabiliyyəti göstərə bilən uşağın istedadı üçüncü gözlə fərqinə varması vəziyyətində mütləq dəstək axtarılmalıdır.
Doğum anı zəkaya təsir edir
Uyğun olmayan şəraitdə həyata keçirilən və hələ də ölkəmizin bəzi bölgələrində tez-tez rast gəlinən evdə doğuşlarda qısa müddətli boğulma, yetərincə nəfəs ala bilməmə kimi riskli vəziyyətlər ola biləcəyi üçün uşağın beyninə və dolayısı ilə uşağın zəkasına mənfi təsir göstərə bilər.
Ana südü fərqi!
Ana südü, şübhəsiz ki, körpə üçün mükəmməl qidadır. Dərhal ana südünə başlayan və kifayət qədər ana südü ilə qidalanan uşaqlarda beyin inkişafı daha yaxşı olduğu üçün zəkadan istifadə daha yüksək olur. Ana südündə beyin inkişafını stimullaşdıran bəzi amillər var. Tərkibindəki yağ turşuları birbaşa körpə üçün istifadə edilə bilən yağ turşularıdır. Miyelinin inkişafı sürətli neyrotransmissiyada, xüsusən də beyində vacibdir. Miyelin inkişafına müsbət təsir edən amillər ana südündə də mövcuddur. Ana südünün zəkaya müsbət təsirini göstərən çoxsaylı elmi araşdırmalar var.
Beyin inkişafı: Genetik faktorlar, qidalanma vərdişləri və ətraf mühit faktorlarından təsirlənərək beynin fiziki quruluşunu tamamlama prosesidir. Beyin inkişafı ana bətnində başlayır və ilk neyronlar (sinir hüceyrələri) əmələ gəlir. Koqnitiv beyin inkişafı neyronların sayının artması ilə deyil, neyronlararası əlaqələrin (sinapsların) artması ilə baş verir.
Elmi zəka oyunları ilə uşağınızın zəka inkişafını dəstəkləmək üçün MentalUP Beyin Təlimlərinə baxın.
Beyni gücləndirmə yolları
Beyin inkişafı neçə yaşa qədər davam edir?
Oğlanın beyin inkişafı 16-18 yaşa qədər davam edir,
Qızların beyin inkişafı 15-17 yaşa qədər davam edir.
UŞAĞIN İNTELEKTUAL İNKİŞAFI ÜÇÜN NƏ EDİLMƏLİDİR?
Uşağın zəkasının inkişafı üçün nələr edilməli olduğu haqda müxtəlif yazılar paylaşmışıq, ancaq bu elmi məqalənin altında bir daha xatırlayaq:
İntellektin inkişafının düzgün qidalarla təmin edildiyi elmi şəkildə sübut edilmişdir.
Elmi cəhətdən sübut edilmişdir ki , zəka inkişafı idman və müxtəlif fiziki məşqlərlə təmin edilir .
Xüsusilə erkən 4 yaşındakı fəaliyyətlərin və 5 yaşındakı fəaliyyətlərin onların zəka bacarıqlarını təkmilləşdirdiyi sübut edilmişdir.
Elmi cəhətdən sübut edilmişdir ki, zəka inkişafı uşaqların zəka inkişaf etdirmə oyunları ilə təmin edilir və ya daha ümumi qruplaşdırsaq, bilişsel inkişaf oyunları .
8 fərqli zəka növü var. Uşağın zəkasının inkişafı üçün nə etmək lazımdır sualına 8 fərqli zəka növündə ətraflı cavab verdiyimiz İntellektin İnkişafı yolları hansılardır ? Məqaləmizi yoxlaya bilərsiniz.
MentalUP oyun formasında hazırlanmış beyin məşqləri ilə uşaqların idrak inkişafına müsbət töhfə verərək Psixi Sağlamlıq Mərkəzindən PEDAQOJİ MƏHSUL sertifikatı almış etibarlı tətbiqdir. Uşağınızın istedadlı və ya normal intellekt potensialına malik olmasından asılı olmayaraq, onlar MentalUP-dan təhlükəsiz və rahat şəkildə istifadə etməklə öz koqnitiv bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər. Bununla belə, bəzi zehni bacarıqları ilə bağlı problemləri olan uşaqlar MentalUP-dan etibarlı şəkildə istifadə edərək zəifliklərini də gücləndirə bilərlər. Qısaca desək, MentalUP zehni inkişaf proqramı 4 yaşdan yuxarı bütün uşaqlar üçün koqnitiv inkişafı dəstəkləmək xüsusiyyətinə malikdir. Hətta diqqətin inkişafı, yaddaş və konsentrasiyanın inkişafı üçün böyüklər tərəfindən üstünlük verilən elmi bir tətbiqdir. Üzv olub PULSUZ sınaqdan
MentalUP Brain Booster Oyunlarını sınayın:
Oyunların və oyunlaşdırmanın uşaqlara həvəsləndirici təsirini nəzərə alaraq, məktəblərdə uşaq inkişafı dərsləri öyrədici oyunlar şəklində tətbiq edilir .
Biz adətən məktəb yaşlı uşaqlardan danışırıq, bəs 2 yaşlı uşağın zəkasının inkişafı üçün nə etmək lazımdır, 3 yaşlı uşağın zəkasının inkişafı üçün nə etmək lazımdır? Mümkün qədər çox suala cavab verməyə çalışırıq. 2-3 yaşlı uşaqların beyin inkişafına təsir edən ən mühüm amillər bunlardır:
Yemək vərdişləri,
Yuxu rejimi,
Oyun
Sıralana bilər.
Körpələrdə beyin inkişafının geriliyi zaman zaman fiziki əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Məsələn, barmaqlarda, qulaqlarda, saçlarda və buna bənzər fiziki nahiyələrdə pozğunluqların olması uşağın ana bətnində müxtəlif problemləri olduğunu göstərə bilər. Təbii ki, bütün fiziki pozğunluqlar beyinlə əlaqəli deyil. Bu sadəcə bir ipucudur, lakin bir mütəxəssislə məsləhətləşmə tələb oluna bilər.
Unutmayın: Uşağın zəkasının inkişafı üçün oyunlar hər yaşda fərqli ola bilər. Bundan əlavə, hər yaşa uyğun uşaqların zəka inkişaf etdirmə oyunları var. Digər bloq yazılarımızı nəzərdən keçirərək, uşağınızın yaşına uyğun uşaq zəka inkişaf etdirmə oyunları haqqında ətraflı məlumat tapa bilərsiniz.
Beyin inkişafı neçə yaşda tamamlanır?
Başqa sözlə, zəkanın inkişafı hansı yaşda tamamlanır?
Uşağın zəkasının inkişafının 15-18 yaşına qədər davam etdiyini dedik, ancaq xatırladaq ki, bu yaşda tam bitmir. Beyin inkişafı çox az da olsa, yetkinlik dövründə baş verə bilər. Buna görə də “Beyin inkişafı neçə yaşa qədər davam edir?” sualına dəqiq cavab vermək mümkün deyil. Mütəxəssislər izah edirlər ki, böyüklərdə beyin inkişafı orta hesabla 30 yaşa qədər davam edə bilər. Beyin inkişafı üçün lazım olan qidalar və ya beyin inkişafı üçün nələr edilməsi lazım olduğu barədə şüurlu olmaq lazımdır. Mütəxəssislərin sözləri ilə desək, böyüklərdə beyin inkişafı 30 yaşında başa çatsa da, mövcud zehni bacarıqları qorumaq üçün beyin məşqlərini davam etdirmək lazımdır. Yəni “Beynin inkişafı üçün nə etmək lazımdır?” Suala günün texnologiyasına və şərtlərinə uyğun olaraq yeni cavablar da tələb oluna bilər.
İDKİ İNKİŞAF NƏDİR? | İDKİ İNKİŞAF NƏZƏRİYYƏSİ
İdrak: Öyrənmə, yadda saxlama və düşünmə prosesləri idrak anlayışını təşkil edir. Nümunə məlumat: Körpələrdə beyin inkişafı ana bətnində 3-cü həftədə başlayır və 5-ci aydan etibarən ətrafdan gələn stimulları qəbul etməyə başlayır. Uşağın beyin inkişafı ilk 3 ildə kifayət qədər sürətlidir.
Koqnitiv İnkişaf: Zamanla düşünmə, öyrənmə və xatırlama kimi idrak fəaliyyətlərinin inkişafına aiddir. Koqnitiv inkişafın sürəti parlaq zəka və ya üstün zəka potensialı yaradır .
Koqnitiv inkişaf nədir? İndi suala cavab verdiyimiz üçün onu aşağıdakı kimi sıralaya bilərik:
Beyin inkişafı ana bətnində başlayır,
Koqnitiv inkişaf beynin fiziki inkişafı ilə əlaqələndirilir,
Bilişsel inkişaf zamanla mütənasib bir vəziyyətdir (yaşın artması ilə baş verir),
Koqnitiv inkişafın presedent vəziyyətlərə görə (yaşıdları ilə müqayisədə) daha sürətli baş verməsi zəkanın inkişaf dərəcəsini (normal intellekt, parlaq zəka, üstün zəka kimi) müəyyən edir.
Koqnitiv inkişaf fəaliyyətləri, sosial fəaliyyətlər, xarici amillər; Körpələrdə, uşaqlarda və böyüklərdə beyin inkişafını sürətləndirir.
Vygotsky İdrak İnkişafı Nəzəriyyəsini araşdırarkən, 5-ci maddəni dəstəkləyən ətraf mühit faktorlarını da araşdırırıq.
Vygotsky Koqnitiv İnkişaf nəzəriyyəsi
Vygotsky idrak inkişafı nəzəriyyəsi uşaqlarda idrak inkişafı dəstəkləmək üçün “proksimal inkişaf sahəsi” anlayışı ilə məşğul olur.
Proksimal İnkişaf Sahəsi nədir?
Uşağın böyüklərin dəstəyi olmadan öz başına əldə etdiyi inkişaf səviyyəsi ilə böyüklərin rəhbərliyi ilə təmin edilən inkişaf səviyyəsi arasındakı fərq proksimal inkişaf sahəsidir. Başqa sözlə: İnkişafa açıq sahə.
O, uşaqlarda idrak inkişaf prosesləri, təfəkkür və nitqin genetikası, konsepsiyanın formalaşması ilə bağlı dərin araşdırmalar aparmış, psixologiya elminə “Düşüncə və dil” adlı şah əsər gətirmiş fəlsəfi psixoloqdu