Blog

Uşaqlarda ayrılıq qorxusu

Qorxu haqqında anlayış

Qorxu nə deməkdir? Necə yaranır? Qorxu hər birimizə tanış  gələn mövzudur.  Uşaqların qorxu hissi keçirməsi normaldır, həm də uşaqların psixi inkişafları üçün lazımdır. Uşaqların ilk qorxusu çağa vaxtlarından  başlanır.

0-6 ay: Ani səs-küy

7-12 ay: Tanış olmayan insanlar, qəfil səslər, valideyndən ayrılma qorxusu

1-2 yaş: Aralarında uşaqların əsas qorxusu duş qəbul etmək

2-5 yaş: Tanış olmayan insanlardan, qaranlıqdan, heyvanlardan qorxmaq

4-7yaş: Qaranlıq, ruhlar, yaralanmalar, fırtına, göy gurultusu, valideyn itirmək qorxusu

8-12 yaş: Qeyri-real ( cinlər, şeytanlar, qulyabanı və s.) xəstəliklərdən, tibbi əməliyyatlar, diş həkimi, məktəb problemi, qəza, ölüm, ətraf mühit tərəfindən qəbul olunmaması

13 yaş və yuxarı: Məktəbdə cəzalandırmaq qorxusu, cinsi qorxular, bədən quruluşundakı qorxular, ona verilən öhdəliklərin bacara bilməməyinin, mühit tərəfindən qəbul olunmamağının qorxusu

    Qorxu uşağın yeni mühitin güvənli bir yer olduğunu hiss etməyə başlaması ilə birlikdə aradan qalxacaqdır. Yenə ana və atanın birlikdə olduğunu görməsi və bilməsi onu rahatladacaqdır.

Uşaqların anadan ayrılma qorxusu haqqında

     Uşaq qorxularından biri də uşaqların anadan ayrılma qorxusudur. Həyatın ilk ili körpənin anadan tamamilə asılı olduğu bir dövrdür. Uşaq yeriməyə və qaçmağa başlayanda özbaşına hərəkət etmək, müstəqil olmaq istəyi olsa da, ətrafında anasını görüb onun yanında olmağı xoşlayır.

2 yaşından etibarən uşaqlar özbaşına bəzi işlərlə məşğul olaq istəyirlər və bunu etmək üçün israr edirlər. Uşağın yaşına uyğun olaraq özbaşına bəzi işlərlə məşğul olmaq imkanı vermək və uşağa dəstək olmaq lazımdır.3-4 yaşlı uşaqlar yemək yemek, geyinmək, oyuncaq toplamaq, əllərini yumaq kimi işləri təkbaşına və ya az dəstəklə edə bilərlər. Bu bacarıqlara malik olan uşağa öz işi ilə məşğul olmağa imkan verməmək, əvəzində hər şeyi etmək uşağın anadan asılılığını artırır və özünə inamına mənfi təsir göstərir. Asılı uşaq anasının ətəyindən çıxmır, anasının tualetə getməsinə belə dözə bilmir, qısa müddətdə olsa tək qala bilmir, özünə güvənsiz və qorxaq davranır, yaşıdları ilə münasibət qurmaqda çətinlik çəkir, daim ağlayan övlada çevrilir.

Sosiallaşma bacarıqlarının əldə edildiyi 3 yaşına qədər uşaqlar asılılıqlarını davam etdirərək analarından ayrılmağa çalışırlar.3 yaşa qədər görülən bu asılı əlaqənin bu yaşdan sonra azalacağı və əlaqə ölçüsünün asılılıqdan bağlılığa çevriləcəyi gözlənilir. 3 yaşa qədər azalması gözlənilən asılılığın cəmiyyətimizdə uzun illər davam etdiyini, hətta uşaqlı bir çox böyüklərin öz analarından asılı olmağa davam etdiyini görürük. Ayrılıq prosesini gözlənilən zamanda baş vermədiyini və asılılığın davam etməsinə valideynlərin münasibətlərindən qaynaqlandığını söyləmək olar.

Ayrılıq narahatlığı orta hesabla uşaq 8 aylıq olanda başlayır. 0-3 yaş arası uşağın  tərbiyəçilərdən ayrılarkən stress yaşaması normaldır ki, bu da onun inkişafının bir hissəsidir və normal sayılır. Bununla belə, uşağın sosial mühitlərə daxil olması və baxıcıdan başqa insanlarla ünsiyyət qurmağı öyrənməsi ilə ayrılma narahatlığının azalacağı gözlənilir. Ancaq uşağının 4 yaş və ya daha böyükdürsə, evdən və ya valideynlərindən çıxarkən güclü qorxu və narahatlıq yaşamağa davam edir və bu onun gündəlik həyatına mənfi təsir göstərməyə başlayıbsa, uşağınız ayrılıq narahatlığı yaşayır. Ayrılıq narahatlığı uşağın evdən və ya evdə bağlı olduğu insandan ayrılması səbəbindən inkişaf səviyyəsinə görə gözləniləndən çox təkrarlanan narahatçılıq kimi təyin olunur.

      3 yaşa qədər normal sayılan asılılığın bu yaşdan etibarən azalacağı gözlənilir. Bu yaşdan sonra da davam edən asılılıq hallarında valideynlər ilk növbədə övladının artıq qayğıya ehtiyacı olan körpə deyil, böyüyən bir fərd olduğunu qəbul etməlidir. Onu təkbaşına görə biləcəyi işdə dəstəkləmək, istiqamətləndirmək, bacaracağına inam vermək, istəklərini ifadə etmək imkanı yaratmaq lazımdır.

    Anasından ayrılmaqla çətinlik çəkən uşaqlar bağçaya getməkdə, uyğunlaşmaqda çətinlik çəkirlər.  Uşaq bağçası yalnız uşağa baxıldığı və ya oynadığı bir mühit  deyil, həm də onun sosiallaşma bacarıqlarının inkişaf etdiyi, qaydalara tabe olmağı, yaşıdları ilə münasibət qurmağa, paylaşmağa öyrəndiyi sosial mühitdir. Xüsusilə uşaq bağçasına getməyə aludə olmağa davam edən uşaqlarda bu asılılıq azalır. Lakin burada yenə də valideyn münasibəti mühüm rol oynayır. İlk növbədə valideynlər qəbul etməlidirlər ki, uşaq bağçası uşağın sosial öyrənmə mühitində və sosial inkişafında mühüm rol oynayır. Anasından heç vaxt ayrılmamış uşağın birdən-birə tanımadığı mühitə girib orada qalması çox çətindir. Uşaq bağçasına başlamaq fikri ortaya çıxdıqda, uşağın ən azı bir neçə ay əvvəl qısa müddət ərzində tanıdığı insanlarla qalmasını təmin etməklə başlaya bilərsiniz. Bunun mümkün olmadığı hallarda, yenə bir neçə ay əvvəl uşağa bağça mühitini, orada görüləcək fəaliyyətləri izah etmək, bağçaların qarşısından keçməklə, müxtəlif bağçalara baş çəkmək və qısa müddət ərzində oynamaqla bunun necə olduğunu göstərmək dövrlər uşağın bağça ilə tanış olmasına imkan verəcək fəaliyyətlərdir.

   Əgər valideynlər uşaqları bir fərd kimi böyütmək istəyirlərsə:

1. Uşaq üçün hər şeyi etməyin.
2. Onların xahişlərini dilə gətirmədən başa düşməyin və yerinə yetirməyin.
3. Uşağın bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün imkanlar təmin edin.
4. “Sən bacarmazsan, edə bilməzsən” deyərək təkbaşına etməkdə israr etdiyi fəaliyyətlərə mane olmayın.
5. Yeriyə bildiyi halda uşaq arabasında və ya qucağında daşımayın.
6. Hər zaman “Ay dur,yıxılacaqsan”kimi ifadələr işlətməyin.

 Uşaqların anadan ayrılma qorxusunun səbəbləri

 Ayrılıq narahatlığına nəyin səbəb olduğu dəqiq bilinmir. Ancaq uşaqda bu narahatlıq riskini artıran bir neçə amil var. Araşdırmalara görə, genetik faktorlar bunlardan  biridir. Başqa sözlə, bəzi uşaqlar heç bir səbəb olmadan genetik faktorlara görə ayrılıq narahatlığına daha çox meyilli ola bilərlər. Əgər uşağın ailəsində narahatlıq və depressiya varsa, uşaq daha çox risk altında ola bilər. Bundan əlavə, bəzi araşdırmalar ayrılma narahatlığının genetik faktorlardan çox ətraf mühit faktorları səbəbindən meydana gəldiyini göstərir. Bu ekoloji risk faktorlarından bəziləri bunlardır:

1. Valideynin uşağa soyuq, uzaq və laqeyd münasibət bəsləməsi.
2. Valideyn həddindən artıq qoruyucu olması və uşaqla bağlı narahatlığı.
3. Valideynlərin uşağın davranış və hislərində davamlı iştirak etməsi.

  

Uşaqların anadan ayrılma qorxusunun əlamətləri

1. Valideyndən ayrılmaqda çətinlik.
2. Yuxuya getmə problemləri.
3. Ayrılıq anında qəzəb.
4. Ayrılıq vaxtında qarabasmalar.
5. Valideyni daim incitmək.
6. Fiziki şikayətlər yaratmaq.
7. Məktəbdən yayınma.
8. Gecələr tək yata bilməmək.
9.  Sosial dairə əldə etmə problemləri kimi simptomların görünməsi.

 

Uşaqların anadan ayrılma qorxusunu azaltmaq üçün məsləhətlər

1. Uşağınızla keyfiyyətli vaxt keçirin, hər fürsətdə oyunlar oynayın.
2. Uşağın narahatlığını başa düşdüyünüzü açıq şəkildə bildirin və tənqidi ifadələrdən qaçının.
3. Uşağınıza onun başa düşdüyü dildə nə vaxt qayıdacağını göstərin.
4. Körpəlikdən başlayaraq daim yanında yatmayın, sosial çevrənizi və uşağın sosial çevrəsini dar tutmayın.
5. Uşağı tərk etməzdən əvvəl hara gedəcəyiniz  və nə qədər qalacağınızı dəqiqləşdirin və qeyri-müəyyənlikdən qaçının.

      Bu məsləhətləri yerinə yetirərkən əmin olun ki, övladınız sizsiz ömür boyu öz ayaqları üzərində dayana bilən və sağlam qərarlar verə bilən sağlam bir fərd olacaq.