•Məktəb fobiyası və onun aradan qaldırılması yolları
Uşağın yaşından və neçənci sinifdə oxumasından asılı olmayaraq, məktəb fobiyası yarana bilər. Məktəb fobiyası sadəcə məktəbə getmək istəyinin olmaması ilə müşahidə edilmir. Hətta bəzi hallarda məktəbə rahat şəkildə gedən uşaqlarda da həmin əlamətin yaranması mümkündür.
Bu barədə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllimi, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru Yeganə Əsgərova məlumat verib.
Onun dediyinə görə, bu hal bir sıra əlamətlərlə özünü büruzə verə bilər: “Həmin hallar məktəbə və təlimə qarşı diqqətsizlik, təlim bacarıqlarında qəflətən zəifləmə, sinifdə oturmamaq istəyinin baş qaldırması, sinif yoldaşlarına və müəllimlərə qarşı aqressiv münasibət, məktəb məsuliyyətini yerinə yetirməkdən boyun qaçırmaq, yuxuya getməkdə və oyanmaqda çətinlik, evdəqalma istəyi, diqqət dağınıqlığının artması, dərsdən başqa fəaliyyətlərə daha həvəsli olma və digər səbəblərlə əlaqədar ola bilər. Məktəb fobiyası səbəbsiz yaranmır. Uşaqlar çox həssas olduqlarından və məntiqi təfəkkürləri hələ çox inkişaf etmədiyindən yetkin insanların adi qəbul etdiyi hadisələr onlarda ciddi sarsıntılar yarada bilər. Məktəb fobiyasını yaradan səbəblər müxtəlifdir. Bunlara ailədən ayrılma qorxusu, ailədaxili münaqişələrə şahidlik, uşağın bacardığından daha artığının tələb edilməsi və ya onun uğur və bacarıqlarına biganə münasibət, ünsiyyət çətinliyi, məktəbdə fiziki və mənəvi şiddətə məruzqalma kimi səbəblər daxildir. Bundan başqa, uşağın psixoloji cəhətdən məktəbə getməyə hazır olmaması, müəllimin laqeydliyi və öz potensialını göstərməyə çalışan uşağa yetərincə dəstək olmaması, başqaları ilə müqayisə etməsi, ev tapşırıqlarını yerinə yetirərkən valideyn tərəfindən lazımi kömək göstərilməməsi, ailənin maddi durumunun və yaşayış şərtlərinin yetərincə olmaması, uşağın ehtiyaclarının qarşılanmaması ilə də əlaqədar ola bilər”.
Fobiya ciddi psixoloji problemdir və vaxtında qarşısı alınmazsa, daha böyük Ona görə də ilk növbədə uşağın yaşını yox, pedaqoji bacarıqlarının məktəbə başlamaq üçün uyğun olub-olmadığını aydınlaşdırmaq lazımdır. Psixoloq deyib: “Məktəbə hazırlaşmağı uşağın təsəvvüründə məsuliyyətli prosesə çevirmək lazım deyil. Uşağa “artıq məktəbə gedəcəksən, oyuncaqlarını və oynamaq vaxtını azaldıb daha çox dərs oxumalısan, yaxşı qiymətlər almalısan” və s. kimi ifadələr əvəzinə "məktəbdə yeni dostların olacaq, birlikdə maraqlı çalışmalar yerinə yetirəcəksiziniz” kimi ifadələr işlətmək daha düzgündür. Daha yaxşı olar ki, yeni məktəbə gedən uşaq əvvəlcədən məktəb, sinif otağı, müəllimi ilə tanış olsun. Həmçinin məktəb ləvazimatlarının rahat və istifadə üçün asan olması da şərtdir. Uşağın gündəlik rejimini bir müddət əvvəldən məktəb dönəminə uyğunlaşdırmaq, yuxu və yemək saatlarına fikir vermək lazımdır. Uşağın dərs prosesindən başqa yoldaşları və müəllimi ilə ünsiyyətinə əhəmiyyət verilməli, məktəbdənkənar məşğələlərdə valideynin dəstəyini hiss etməlidir. Bununla yanaşı, valideynin uşaqla ünsiyyəti açıq olmalı, məktəbdə olanları ona danışmasına imkan yaratmalıdır. Onun aldığı qiymətlərə obyektiv yanaşmaq, ev tapşırıqlarını rahat şəraitdə, aqressivlik göstərmədən yerinə yetirilməsinə kömək göstərmək lazımdır”. Məktəb qorxusunun məktəb fobiyasına çevrildiyini necə bilək?
Mütəxəssislərin məktəbə yenicə qədəm qoyan uşaqlarda məktəb fobiyası, müxtəlif narahatlıq və qayğıların olması təbii və normaldır. Aparılan araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilib ki, həftənin ilk günündən məktəbə yeni başlayan uşaqların həftə sonuna doğru qorxuları azalır, həftəsonu narahatçılıqları aradan qalxır, həftənin ilk günündən etibarən isə dirilirlər. həftənin əvvəli.Bu araşdırma nəticəsində uşaqların müəyyən vaxtlarda narahatlıq və narahatlıq keçirmələri məktəb fobiyası sayılmır. Məktəbə gedən uşaq qorxu, narahatlıq və gərginlik yaşayırsa və məktəbi həyatından siləcək qədər bəhanələrə sığınarsa, bu nöqtədə məktəb qorxusunun məktəb fobiyasına çevrildiyinə dair təsbitlər verə bilərik. Bəs, Məktəb qorxusunun məktəb fobiyasına çevrildiyini necə bilək? Mütəxəssislərin məktəbə yenicə qədəm qoyan uşaqlarda məktəb fobiyası, müxtəlif narahatlıq və qayğıların olması təbii və normaldır. Aparılan araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilib ki, həftənin ilk günündən məktəbə yeni başlayan uşaqların həftə sonuna doğru qorxuları azalır, həftəsonu narahatçılıqları aradan qalxır. Bu araşdırma nəticəsində uşaqların müəyyən vaxtlarda narahatlıq keçirmələri məktəb fobiyası sayılmır. Məktəbə gedən uşaq qorxu, narahatlıq və gərginlik yaşayırsa və məktəbi həyatından siləcək qədər bəhanələrə sığınarsa, bu nöqtədə məktəb qorxusunun məktəb fobiyasına çevrildiyinə dair təsbitlər verə bilərik. Bəs, bu məktəb fobiyasının əsas əlamətləri hansılardır?
Məktəb fobiyasının əlamətlərini necə tanıyırıq?
Məktəb qorxularının artması məktəb fobiyasıdır. Məktəb fobiyasının əlamətləri arasında saya biləcəyimiz konkret davranışlar bunlardır;
• Qorxulu və ağlamağa meylli,
• Əsəbi münasibət, yuxusuzluq və artan aqressivlik,
• Daimi baş ağrıları, ürəkbulanma və masa arxasında yemək yeməmək kimi davranışlar məktəb fobiyasının ən diqqət çəkən xüsusiyyətlərindəndir.
Bu simptomların ən çox rast gəlindiyi dövr dərs saatlarının yaxınlaşdığı anlar kimi müəyyən edilə bilər. Yaxşı, məktəbə getmək istəməməyin əsas səbəbləri haqqında hər hansı bir fikrin varmı? Çox vaxt gözlənilməz səbəblər məktəb fobiyasına səbəb ola bilər. Onlardan biri də həddindən artıq qoruyucu ana roludur.
Məktəb fobiyasının əsas səbəbi həddindən artıq qoruyucu anadırmı?
Məktəb fobiyasının yaranmasının səbəbləri arasında analar siyahıda birinci yerdədir. Analar övladlarını böyüdərkən daim övladlarını daxili və xarici amillərdən qoruyurlar. Ancaq bu qoruma və diqqətli yanaşma, uşağın bir müddət sonra ananın qaçdığı amillərdən təsirlənməsinə və bunu həyatına inteqrasiyasına imkan verir.
Belə ki, övladından qaçan ana modeli hər an övladını görmək, düşünmək istəyir. Bu vəziyyət uşağın tək qalmasına və öz mənəvi dünyasını qurmasına əngəl olaraq görülür. Ananın mühafizəkar və həddindən artıq qoruyucu olması ilk növbədə uşaqların qorxu ilə tək qalmasına səbəb ola bilər.